Praca w niedziele w sklepie i niedziele handlowe 2023. Kiedy zrobimy zakupy w niedzielę?

W ostatnich latach w Polsce toczy się intensywna debata na temat handlu w niedzielę. Z jednej strony pracodawcy argumentują, że to dobry sposób na zwiększenie zysków. Pozwala ona także na zapewnienie stałego dostępu do usług dla klientów. Z drugiej pracownicy i organizacje związkowe zwracają uwagę na konieczność ochrony praw pracowników oraz potrzebę czasu wolnego i odpoczynku.

W artykule przyjrzymy się, jak wygląda praca w niedziele w sklepie. Opiszemy zakres obowiązków pracodawcy, zasady wynagrodzenia pracowników i ograniczenia handlu w niedzielę i inne dni ustawowo wolne. Przeanalizujemy również wpływ pracy w niedzielę na zdrowie i jakość życia. Przyjrzymy się użyteczności społecznej takiego rozwiązania.

Kodeks Pracy a praca w niedziele — co mówi prawo?

Art. 129 Kodeksu Pracy określa normę pracy na 8 godzin dziennie (40 godzin tygodniowo) w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Każde zawyżenie tej normy traktowane jest jako praca w godzinach nadliczbowych. Nie powinna być też świadczona praca w niedzielę i święta ustawowo wolne. Taki dzień liczy się od godziny 6:00 w tym dniu do 6:00 dnia następnego (w przypadku niedzieli jest to czas pomiędzy 6 rano w niedzielę, a 6 rano w poniedziałek), chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.

Istnieją jednak sytuacje, kiedy praca w niedzielę jest dozwolona. Art. 151 Kodeksu Pracy mówi, że na pracodawcy spoczywa obowiązek w przekazaniu pracownikowi dnia wolnego od pracy. Jeżeli jednak nie ma takiej możliwości, powinien wypłacić dodatkowe wynagrodzenie. Kiedy taka praca w niedziele jest dozwolona? Co mówią o tym przepisy prawne? Dowiecie się w dalszej części artykułu.

Kiedy możemy wykonywać pracę w niedzielę lub święto?

Przypadki, kiedy możemy wykonywać pracę w niedzielę, opisane są w art. 151 Kodeksu Pracy. Pełnienie obowiązków służbowych w dzień wolny od pracy dopuszczalne jest ze względu na użyteczność społeczną. Dotyczy to:

• pracowników zatrudnionych w zakładach, gdzie praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta,
• pracy w zakładach świadczących usługi dla ludności (w gastronomii i zakładach hotelarskich),
• pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu prac w rolnictwie oraz hodowli,
• ochrony mienia albo osób,
• pracy w zakładach straży pożarnej oraz w zakładowych służbach ratowniczych,
• pracy w zakładach prowadzących działalność w transporcie lub komunikacji,
• pracy w ruchu ciągłym,
• w przypadku pracy zmianowej,
• przy niezbędnych remontach,
• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej, która ma na celu ochronę życia lub zdrowia ludzkiego, ochronę mienia albo środowiska, czy też usunięcia awarii.
• zakładów opieki zdrowotnej dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych świadczeń zdrowotnych.

Handel w niedziele i święta

10 stycznia 2018 roku weszła w życie Ustawa o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. Jej obowiązywanie zmieniło zasady, jakim podlegają osoby wykonujące pracę w niedzielę. Ustawa obejmuje osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, jak również na podstawie umowy cywilnoprawnej. Podaje ona konkretne dni, które objęte są zakazem otwarcia sklepów.

Jak można przeczytać w wykazie sporządzonym na ten rok, niedziele handlowe w 2023 roku wypadają:

• 29 stycznia,
• 2 kwietnia,
• 30 kwietnia,
• 25 czerwca,
• 27 sierpnia,
• 17 grudnia,
• 24 grudnia.

Należy zaznaczyć, że w art. 6 ustawy, wymienione zostały placówki, których zakaz ten nie obejmuje. Pracę w niedzielę mogą wykonywać kwiaciarnie, apteki oraz placówki handlowe zlokalizowane na dworcu — tam praca w niedziele i święta jest dopuszczalna.

Praca w niedziele — ile wynosi dodatek do wynagrodzenia i jak je rozliczyć?

Kodeks Pracy mówi o tym, że pracownikowi wykonującemu pracę w niedzielę lub święto, przysługuje inny dzień wolny lub dodatek do wynagrodzenia.

Pracodawca zobowiązuje się do udzielenia dodatkowego dnia wolnego od pracy w przeciągu 6 dni kalendarzowych, które poprzedzają taką niedzielę albo następują po niej. Jeśli nie jest możliwe wykorzystanie dnia wolnego w tym czasie, powinien być wyznaczony inny dzień wolny do końca okresu rozliczeniowego.

Czasami udzielenie dnia wolnego od pracy do końca okresu rozliczeniowego nie jest możliwe. Pracodawca zobowiązuje się wtedy do wypłacenia dodatku do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy. Zgodnie z Kodeksem Pracy, pracownikowi przysługuje dodatek 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy więcej.

W rozumieniu przepisów praca w dni wolne powyżej 8 godzin traktowana jest jak praca w godzinach nadliczbowych. Zatem każdą godzinę, w której pracownik wykonywał pracę, należy zrekompensować i wypłacić pracownikowi stosowne wynagrodzenie.

Umowa zlecenie a niedziele i święta — jakie prawa przysługują pracownikom zatrudnionym na umowę zlecenie?

Na początku należy przypomnieć, że umowa cywilnoprawna nie jest regulowana w Kodeksie Pracy. Oznacza to, że w przypadku pracownika zatrudnionego na podstawie umowy zlecenia, nie podlega on zakazowi aktywności zawodowej w dni ustawowo wolne od pracy.

Pracownik pracujący na podstawie takiej umowy podlega przepisom zawartym w Kodeksie Cywilnym. Jeśli w umowie zawartej z pracodawcą nie ma rekompensaty za pracę w niedzielę, to nie otrzyma on żadnych benefitów z nią związanych. Nie obowiązują go tym samym przepisy dotyczące dodatkowego dnia wolnego czy dodatku do wynagrodzenia. Czas pracy pozostaje w gestii pracodawcy.

Niedziele i święta – przepisy i ograniczenia

W rozumieniu przepisów z art. 151 Kodeksu Pracy, gdy pracownik pracował w dni wolne od pracy, obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie wolnej niedzieli co najmniej raz na cztery tygodnie. W ten sposób pracownikowi przysługuje dzień wolny — po jednej niedzieli wolnej od pracy w miesiącu.

Co się stanie, jeśli pracodawca lub pracownik złamie zakaz pracy w niedzielę oraz święta?

We wspomnianej ustawie zawarte są przepisy dotyczące kar za naruszenie zakazu świadczenia pracy w dni wolne. W art. 10 niniejszego aktu znajdziemy zapis, który mówi o karze grzywny w wysokości od 1000 do 100 000 zł za złamanie tego zakazu. Kara ta dotyczy pracodawców, którzy zlecają wykonywanie pracy w dni ustawowo wolne.

Dodatkowo tej samej karze podlegają osoby, które:

• 24 grudnia lub sobotę przed Wielkanocą, powierzą albo zlecą wykonywanie pracy w sklepach pracownikowi,
• nie wywiązują się z obowiązku konieczności prowadzenia ewidencji miesięcznego przychodu sklepu albo prowadzą ją niezgodnie z obowiązującymi przepisami.

Praca w niedziele i święta a rozwój branży wymiany detalicznej w Polsce

Branża detaliczna w Polsce jest niejednolita. Szczególnie z jej perspektywy pracę w niedzielę można traktować jako okazję do zwiększenia zysków. Główny Urząd Statystyczny dzieli branżę detaliczną na 9 podkategorii:

• pojazdy samochodowe, motocykle, części,
• paliwa stałe, ciekłe i gazowe,
• żywność, napoje i wyroby tytoniowe,
• pozostała sprzedaż detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach,
• farmaceutyki, kosmetyki, sprzęt ortopedyczny,
• tekstylia, odzież, obuwie,
• meble, RTV, AGD,
• prasa, książki, pozostała sprzedaż w wyspecjalizowanych sklepach,
• pozostałe.

Sprzedaż produktów z tych grup jest w niedzielę zakazana. Choć są sposoby na ominięcie zakazu (np. wprowadzenie dodatkowych usług, nieobjętych ustawą, w przedsiębiorstwie), to pracodawca nie może nas zmusić do pracy w niedzielę lub święto. Jeśli nie jest to określone w umowie, mamy prawo odmówić podjęcia obowiązków w dniach wolnych.

Sprzedaż sprzętu AGD, RTV i niewyspecjalizowanych sklepach

Dynamika wzrostu sprzedaży w takich segmentach, jak RTV i AGD, nie wykazuje widocznej reakcji na ograniczenia w wykonywaniu pracy w niedziele i święta. Stąd wniosek, że sprzedaż takich artykułów nie ucierpiała bardzo przy zmianach prawa w tym zakresie.

Sprzedaż tekstyliów, prasy oraz żywności

W tych działach najłatwiej zauważyć negatywny wpływ wejścia w życie przepisów odnoszących się do zakazu wykonywaniu prac w dni wolne. Żywność i odzież są towarami nabywanymi najczęściej w centrach handlowych lub handlowych dzielnicach miast. Robienie dużych zakupów w weekend stało się popularnym sposobem spędzania wolnego czasu.

Należy pamiętać, że ograniczenie sprzedaży w niedziele i święta nie okazało się tak dramatyczne w skutkach, jak wcześniej przewidywano. Wykorzystanie przez pracowników jednego dnia wolnego więcej nie przyniosło spadku dochodów przedsiębiorców.

Grafik pracujących niedziel w sklepach – jak jest ustalany?

Wejście w życie ustawy ograniczającej handel w niedziele i święta wymusza na pracodawcach zmianę organizacji pracy w zakładach świadczących usługi w niedziele i święta. Czasem konieczne jest przejście na inny system pracy czy ograniczenie w zatrudnieniu.

W przypadku sklepów wielkopowierzchniowych, wprowadzenie ograniczeń pracy w niedzielę i święta może jedynie wpłynąć na czas pracy i jego organizację. Z kolei w mniejszych placówkach handlowych, gdzie redukcja kosztów jest istotna, może spowodować ograniczenie liczby pracowników lub zmniejszenia wymiaru czasu ich pracy.

Rozwiązania dotyczące zmiany organizacji czasu pracy

Najlepszym rozwiązaniem wydaje się wprowadzenie równoważnego systemu czasu pracy przy niepełnym wymiarze czasu pracy. Połączenie obu tych trybów daje pracodawcy dużą elastyczność. W dodatku wydłużenie ciągu okresu rozliczeniowego umożliwi wprowadzenie nowych sposobów zarządzania czasem pracy zatrudnionych.

Innym rozwiązaniem może być zmiana godzin pracy sklepu albo pracy pracownika. Załóżmy, że sklep u danego pracodawcy będzie czynny dzień przed Wielkanocą oraz w Wigilię w godzinach 6:00-14:00. W takim przypadku wykorzysta on w pełni pulę czasu pracy, w którym pracownik pracował. W ten sposób traci się jednak godziny 'przypadające’ na jednego pracownika.

Dobrym rozwiązaniem byłaby zmiana systemu czasu pracy zmianowej na pracę wykonywaną w systemie równoważnym. Możliwe wykorzystanie tej alternatywy pozwala na wydłużenie dobowego wymiaru czasu pracy nawet do 12 godzin. Takie rozwiązanie pozwoli przedsiębiorcy na planowanie pracownikowi krótszej lub dłuższej 'zmiany’ w danym czasie.

Postawy społeczne wobec zakazu otwarcia sklepów w niedziele i święta

Kilka lat temu przeprowadzono ankietę, która dotyczyła postawy wobec wprowadzonego zakazu sprzedaży w niedzielę lub święto. Jak się okazuje, przepisy te spotkały się z dużym poparciem społecznym, również wśród osób zatrudnionych w placówkach handlowych. Jak widać, dla wielu osób perspektywa jednego dnia wolnego więcej jest bardziej atrakcyjna niż dodatkowy zarobek.

Kompromisem byłaby praca świadczona wyłącznie w systemie jednej zmiany do godziny (pierwsza do 14:00) plus dwie pracujące niedziele w miesiącu. Od pracowników wymagałoby się takiej samej ilości godzin pracy w niedzielę i święta. Praca odbywałaby się w warunkach zapewniających możliwość świadczenia usług w niezakłócony sposób. Dzięki temu przedsiębiorcy wykorzystaliby efektywnie każdą godzinę pracy.

Według wspominanej ankiety, dla niewielu ponad jedna 1/4 osób ankietowanych praca w niedziele byłaby do zaakceptowania. W Unii Europejskiej popiera ją znacząca większość. Europejski trend zmierza do liberalizacji prawa do sprzedaży w niedziele i święta, co niestety daje mniejszą możliwość dyspozycji dniami wolnymi przez pracowników.

Podsumowanie

Zgodnie z Kodeksem Pracy, pracodawcy mają obowiązek zapewnić pracownikom dni wolne w niedziele i święta, przy jednoczesnym zapewnieniu stosownego wynagrodzenia za pracę w tych dniach oraz całodziennych świadczeń zdrowotnych. Pracownicy mają również prawo do dnia wolnego w ciągu tygodnia oraz dodatków do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.

Ograniczenie handlu w niedziele ma na celu zapewnienie pracownikom dni ustawowo wolnych, a także zwiększenie ich użyteczności społecznej poprzez możliwość spędzenia wolnego czasu z rodziną i bliskimi. W przypadku konieczności pracy w niedzielę pracownikom przysługuje dzień wolny w ciągu tygodnia. Warto zauważyć, że przepisy dotyczące pracy w niedziele i święta różnią się w zależności od branży oraz terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w której pracodawca prowadzi działalność.