Mobbing w pracy — jak rozpoznać, zwalczać, gdzie zgłosić?

Mobbing w pracy to zjawisko, które polega na systematycznym stosowaniu przez jednego lub więcej pracowników zachowań skierowanych przeciwko innemu pracownikowi. Celem tych działań jest poniżenie, zastraszenie, izolowanie lub ośmieszenie. Wskutek mobbingu ofiara doświadcza: zaniżenia oceny przydatności zawodowej czy rozstroju zdrowia. W skrajnych przypadkach mobbing może doprowadzić do rozwiązania umowy.

W artykule zostaną omówione różne aspekty zjawiska mobbingu w pracy, w tym definicja mobbingu, jego rodzaje, przykłady zachowań mobbingowych, skutki dla pracownika oraz sposoby przeciwdziałania i udowodnienia mobbingu w trakcie postępowania sądowego.

Czym jest mobbing w pracy?

Mobbing oznacza zachowania skierowane przeciwko pracownikowi. Polegają one na długotrwałym nękaniu i zastraszaniu przez pracodawcę lub współpracowników. Z mobbingiem mamy do czynienia, gdy niewłaściwe zachowania pracodawcy wpływają na zaniżoną ocenę przydatności zawodowej pracownika lub mają na celu poniżenie go w oczach zespołu. Mogą też przyczynić się do jego izolacji od oraz faktycznego wyeliminowaniu go z grona współpracowników.

Mobbing w pracy – jakie są jego rodzaje?

Znajdziemy wiele kategorii, które opisują mobbing w pracy. Ze względu na osobę dopuszczającą się mobbingu, należy wymienić dwa rodzaje mobbingu:

1. Mobbing pionowy (ukośny) –   ma miejsce wówczas, gdy mówimy o relacji pracownik – szef oprawca. Może on występować  na różnych szczeblach hierarchii zatrudnienia. W tej sytuacji mobber wykorzystuje pozycje przełożonego oraz możliwości, jakie mu ona daje.
2. Mobbing poziomy (prosty) – taki rodzaj mobbingu występuje pomiędzy pracownikami na tym samym szczeblu hierarchii.

Kolejnym kryterium podziału mobbingu jest sposób działania:

1. Mobbing bezpośredni — ujawnia się w uwagach osobistych lub docinkach. Ma na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika. Jest to najczęstszy sposób mobbingowania w pracy.
2. Mobbing pośredni – z takim zachowaniem mamy do czynienia wtedy, gdy oprawca działa poprzez otoczenie swojego pracownika. Może on rozpowiadać nieprawdziwe opinie, posługiwać się plotkami. Taki rodzaj mobbingu jest rzadki i trudno w nim jednoznacznie wskazać mobbera.

Mobbing w pracy – jakie formy może przybierać?

Kiedy już zdefiniowaliśmy pojęcie mobbingu, warto zastanowić się jakie formy zachowania może on przywierać. Najłatwiej będzie to zrozumieć, podając kilka przykładów zachowań, które uznaje się za niewłaściwe.

Mobbing jako forma zachowania biernego

Pracownik jest ignorowany przez swojego przełożonego. W czasie spotkań z pracownikiem i jego współpracownikami traktuje daną osobą jak nieobecną. Dodatkowo jest to jedyna osoba, której przełożony nie deleguje żadnych zadań, nie reaguje na jej pytania, czy opinie, a także nie rozmawia z nią.

zachowania przełożonego mogą nie być jednorazowe

Mobber przez dłuższy czas nazywa podległego mu pracownika nic niewartym. Na każdym kroku podkreśla jego nieudolność, wyśmiewa jego prezentacje czy raporty, a w trakcie wspólnych spotkań na głos komentuje jego sposób zachowania czy wygląd.

Należy jednak pamiętać, że mobbing w pracy nie zawsze da się łatwo opisać. Każdy mobber działa w sposób indywidualny, co oznacza, że może się tego dopuścić w niespotykanej wcześniej formie. Wykorzystuje on różne sytuacje w życiu zawodowym, aby ośmieszyć lub izolować swojego podwładnego.

Przyczyny mobbingu — dlaczego dochodzi do niego w miejscu pracy?

Mogłoby się wydawać oczywistym, że winę za pojawienie się mobbingu ponosi jedynie sprawca. Można wskazać konkretne aspołeczne zachowania przełożonego, które wpływają na pojawienie się tej patologii w miejscu pracy. W takiej sytuacji pracodawca postrzegany jest jako psychopata, który wyładowuje swoje frustracje na podwładnych.  Istnieją badania potwierdzające tę tezę. Można z nich wywnioskować, że mobberzy charakteryzują się wysokim poziomem agresji, despotyzmem czy impulsywnością.

Inne analizy wskazują z kolei, że istnieją osoby bardziej podatne na wpadnięcie w układ sprawca-ofiara. Są to pracownicy, którzy posiadają niską samoocenę, wysoki poziom lęku oraz nierealistyczne oczekiwania wobec przełożonego. To właśnie te cechy mogą wpływać na zwiększone ryzyko narażenia na mobbing.

Poniżej przedstawimy i krótko opiszemy czynniki, jakie mogą wpływać na pojawienie się w pracy sytuacji mobbingowej.

Konflikt roli

Pojawia się wtedy, kiedy pracownik, w ramach obowiązków zawodowych musi sprostać sprzecznym oraz niemożliwym do pogodzenia wymogom. Może to być na tyle obciążające psychicznie, że w dłuższym czasie staje się niemożliwe do zniesienia dla pracownika. 

Niejasność roli

Pracownik nie do końca rozumie, jakie cele ma wykonywana przez niego praca.  Dodatkowo nie posiada jasno określonego zakresu swoich obowiązków oraz nie wie, jakie wyniki należy osiągnąć. W dłuższej perspektywie może to doprowadzić do przewlekłego stresu i złego samopoczucia.

Brak kontroli

Z taką sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy pracownik nie ma możliwości sprawowania kontroli nad swoją pracą. Jednocześnie musi on sprostać wysoko postawionym celom, które wydają się niemożliwe do osiągnięcia. Takie zachowanie może bardzo szybko zniechęcić do wykonywania swojej pracy.

Monotonia pracy

Kiedy pracownik nie otrzymuje zadań, które go stymulują i stanowią wyzwanie, praca staje się dla niego zbyt nudna. Prowadzi to do szybkiego wypalenia zawodowego oraz braku jakiejkolwiek motywacji do pracy.

Przejawy mobbingu w pracy — co się może zdarzyć?

Wiemy już, czym jest mobbing, jakie zachowania uważane są za niewłaściwe oraz co może prowadzić do powstania sytuacji mobbingowej. Warto teraz zastanowić się, co może świadczyć o przejawach takiego zjawiska w naszym miejscu pracy. Ogólnie rzecz ujmując, są to wszystkie działania, które wywołują w nas lęk. Dodatkowym czynnikiem świadczącym o mobbingowym charakterze działań jest to, że prowadzą one uszczerbku na zdrowiu ich ofiary.  

Przejawów mobbingu jest wiele. Wśród nich wyróżniamy zachowania polegające na:

• zatajaniu przed pracownikiem ważnych oraz istotnych informacji dla zadania, jakie mu powierzono,
• nakładaniu na pracownika zadań, które przekraczają jego obowiązki, możliwości oraz kompetencje czy też są szkodliwe dla jego zdrowia,
• odbieraniu zadań pracownikowi, które wcześniej zostały mu zlecone,
• rozpuszczaniu nieprawdziwych plotek na temat pracownika,
• zlecaniu pracownikowi takich zadań, które będą naruszały jego godność albo będą poniżej jego umiejętności,
• zabieraniu możliwości wypowiedzi pracownikowi,
• krytykowaniu wykonanej pracy bez wyraźnej przyczyny,
• zastraszaniu pracownika,
• ośmieszaniu pracownika,
• kierowaniu pogróżek wobec pracownika,
• nieprzyznawaniu pracownikowi żadnych zadań, które ma wykonać,
• nagminnemu przerywaniu wypowiedzi pracownika,
• izolowaniu pracownika od zespołu współpracowników.

Skutki mobbingu w pracy dla ofiar oraz miejsc ich pracy

Jak nietrudno się domyślić, mobbing w pracy będzie miał negatywne skutki zarówno dla działalności firmy, jak i pracownika. Wiadomo, że im mniej dbamy o komfort podległych nam osób, tym trudniej będzie im znaleźć motywację do efektywnej pracy. Do najpopularniejszych skutków mobbingu wobec pracownika należą:

• zmniejszenie zaangażowania oraz efektywności u ofiar mobbingu, u których występuje niski bądź też całkowity brak motywacji do pracy, co przekłada się na pracę całej organizacji,
• częsta nieobecność chorobowa ofiar,
• popełnianie błędów, podejmowanie niewłaściwych decyzji czy niedotrzymywanie terminów, mogące wpływać na realizację celów przedsiębiorstwa,
• finansowa nieefektywność przedsiębiorstwa – pracodawca wypłaca wynagrodzenia osobom mobbowanym, których praca jest mniej wydajna,
• naruszenie albo zmiana publicznego wizerunku firmy – pracownicy mobbowani dzielą się z otoczeniem swoimi problemami
• zaburzenie relacji interpersonalnych ofiar mobbingu z klientami firmy,
• pojawienie się atmosfery wzajemnej podejrzliwości i braku zaufania.

Należy pamiętać również o tym, że skutki mobbingu dla osoby pokrzywdzonej mogą być długotrwałe i bardzo poważne. Mogą prowadzić do zaniżenia samooceny, pogorszenia stanu zdrowia, a nawet choroby psychicznej. Doświadczywszy rozstroju zdrowia, pracownik często widzi jedyne wyjście w rozwiązaniu umowy.

Prawo a mobbing w pracy – jakie przepisy chronią pracowników?

Pracownik, którego spotkał mobbing, jest uprawniony do rozwiązania umowy o pracę, zarówno bez wypowiedzenia, jak i z nim.

Taki pracownik może też pozostać w firmie i skorzystać z narzędzi antymobbingowych, które wprowadził jego pracodawca. Może również złożyć pisemną skargę opisującą zachowania mobbingowe w ramach procedury antymobbingowej (jeśli istnieje taka w jego miejscu pracy).

W tym momencie pracodawca rozpoczyna postępowanie wewnętrzne, którego celem jest ustalenie, czy pracownik doznał mobbingu. Takie zgłoszenie będzie rozpatrzona przez komisję antymobbingową lub pełnomocnika ds. przeciwdziałania mobbingu. Bada ona czy wystąpiły zachowania dotyczące pracownika, które można zaliczyć do mobbingu.

Mobbing w pracy przez pracodawcę — co robić w takiej sytuacji?

Pracownik, którego dotknął mobbing ze strony pracodawcy, może szukać pomocy również poza zakładem pracy. Pierwszym miejscem, do którego należy się udać, jest Państwowa Inspekcja Pracy. By to zrobić, nie jest potrzebna procedura. Wystarczy skontaktować się z kimś z Inspekcji i przedstawić swój problem. Zgłosić mobbing można również na policji i w prokuraturze. Ostatecznie nasza sprawa może trafić do sądu pracy, gdzie będziemy mogli udowodnić mobbing oraz otrzymać należne nam odszkodowanie.

Prawo ofiary do roszczeń

Przepisy prawa pracy przewidują dwa rodzaje roszczeń, jakich ofiara mobbingu może się domagać w ramach sądowego postępowania. Są nimi odszkodowanie i zadośćuczynienie.

Pracownik może domagać się od pracodawcy odszkodowania. Odszkodowanie uzyskane w ramach takiego postępowania ma na celu zrekompensować poniesione przez pracownika straty, szczególnie gdy wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę. Nie ma ograniczeń co do tego, jakie czynniki będą uznane za stratę. W praktyce pracownicy w ramach postępowań składają takie dokumenty jak:

• utracone premie oraz nagrody, których odmówił pracodawca w związku z mobbingiem,
• rachunki za leki wypisane przez specjalistów,
• rachunki za wizyty u specjalistów takich jak psycholog czy psychiatra.

Zgodnie z przepisami odszkodowanie takie nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę, które ustala się na podstawie odrębnych przepisów.

Dobrze jest pamiętać, że aby udowodnić mobbing w pracy powinniśmy mieć dowody świadczące o tym, że na skutek mobbingu stan zdrowia uległ pogorszeniu. Jest to niezwykle istotne w tym przypadku.

Jak zapobiec pojawieniu się mobbingu w pracy?

Trzeba pamiętać, że obowiązkiem pracodawcy jest przeciwdziałanie mobbingowi w  miejscu pracy. W tym stwierdzeniu mamy na myśli przede wszystkim:

• reagowanie na ewentualne przypadki mobbingu,
• podejmowanie działań, których celem będzie niedopuszczenie do niewłaściwych zachowań.

Pracodawca powinien zapobiegać mobbingowi w każdy możliwy sposób. Może dobrać rozwiązania odpowiednie dla swojego przedsiębiorstwa. Wśród najczęściej wybieranych są:

• przeprowadzenie szkolenia antymobbingowgo dla wszystkich pracowników (w tym menadżerów i kierowników),
• wyznaczenie pełnomocnika do spraw przeciwdziałania mobbingowi,
• powołanie komisji antymobbingowej,
• podniesienie kultury organizacyjnej firmy

Podsumowanie

Artykuł omawia zagadnienie mobbingu w pracy. Mobbing to długotrwałe i uporczywe zachowania skierowane przeciwko pracownikowi, mające na celu jego zastraszenie, ośmieszenie lub poniżenie. Przejawy mobbingu mogą być różnorodne, takie jak izolowanie pracownika, zaniżona ocena przydatności zawodowej, trudne zadania, rozsiewanie plotek itp. Mobbing może prowadzić do rozstroju zdrowia ofiary, co skłania pracowników do zgłaszania tego typu zachowań do państwowej inspekcji pracy lub do podjęcia postępowania sądowego.

Udowodnienie mobbingu jest trudne, ale jeśli zostanie potwierdzone, pracodawca może zostać zobowiązany do wypłacenia odszkodowania. Przeciwdziałanie mobbingowi w pracy jest bardzo ważne, a właściwa kultura organizacyjna firmy i hierarchia zatrudnienia mogą pomóc w zapobieganiu tego typu zachowaniom. Pracownicy powinni zawsze zgłaszać przypadki mobbingu, a w przypadku trudności skorzystać z pomocy radcy prawnego.