Wypalenie zawodowe - objawy, leczenie, zapobieganie

W dzisiejszych czasach wiele osób doświadcza wypalenia zawodowego. Jest to stan emocjonalny o charakterze chronicznym, który może wpłynąć nie tylko na nasze życie zawodowe, ale także na życie prywatne. Wypalenie zawodowe może mieć różne objawy, takie jak obniżone poczucie dokonań osobistych, poczucie bezradności czy emocjonalne wyczerpanie. Jest to także znany syndrom wyczerpania emocjonalnego, którego przyczyny tkwią głównie w wykonywanych obowiązkach oraz środowisku pracy.

W tym artykule omówimy etapy rozwoju i symptomy wypalenia zawodowego, jak również skutki i sposoby zapobiegania temu problemowi. Będziemy także zastanawiać się, czy naprawdę wypalenie zawodowe zawsze występuje, czy może to być subiektywne poczucie porażki w pracy zawodowej. Przeczytaj ten artykuł, aby dowiedzieć się, jakie czynniki wpływają na wypalenie zawodowe oraz jak możemy temu zapobiegać.

Co to jest wypalenie zawodowe i jak je rozpoznać?

Koncepcja wypalenia zawodowego związana jest z terminem 'burnout syndrome’. Oznacza on syndrom wypalenia zawodowego. Jest sytuacją, w której pracownik nie radzi sobie z presją w miejscu pracy. Występuje wtedy u niego cały wachlarz negatywnych skutków. Najczęstsze jest wyczerpanie fizyczne i emocjonalne. Chroniczny stres może doprowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Warto mieć świadomość, że wypalenie zawodowe może dotknąć każdego, bez względu na wiek i wykonywany zawód. W obecnych 'zabieganych’ czasach stało się prawdziwą epidemią. Niestety, większość osób lekceważy ten problem.

Przyczyny wypalenia zawodowego – czemu poddani są niektórzy pracownicy?

Powodów wypalenia zawodowego może być tak wiele, jak wielu jest pracowników. Inaczej podchodzimy do swoich obowiązków zawodowych i reagujemy na stres. Mamy przecież różny poziom efektywności pracy i odporności na trudne warunki. Co więcej, wypalenie zawodowe nie jest jedynie domeną 'białych kołnierzyków’. Przydarza się ono zarówno pracownikom biurowym, jak i zatrudnionym przy taśmie produkcyjnej. Z tego względu źródła wypalenia możemy podzielić na:

Związane ze środowiskiem pracy – temperatura, poziom hałasu, brak przerw, długi czas pracy, powtarzalna praca,
Związane z charakterem pracy – wiele zadań w zbyt krótkim czasie, szeroki zakres obowiązków,
Związane z kontaktami ze współpracownikami – stosunki z przełożonymi i współpracownikami, brak wsparcia z ich strony

Wypalenie zawodowe może spowodować każdy z wymienionych czynników. Wszystko zależy od naszego charakteru i indywidualnych predyspozycji. W jaki sposób opisane przyczyny mogą doprowadzić do wypalenia zawodowego?

Praca bez perspektyw rozwoju

Powtarzalna praca np. na taśmie montażowej może prowadzić do syndromu wypalenia zawodowego. Tego typu warunki pracy dla wielu są przyczyną utraty złudzeń co do rozwoju własnej kariery zawodowej. Wykonywanie wciąż tych samych czynności może nieść za sobą subiektywne poczucie porażki. Padamy wtedy ofiarą obniżonego poczucia dokonań osobistych. Jesteśmy przecież tylko trybikiem w wielkiej maszynie. Co więcej, trybikiem, który łatwo zastąpić. Pojawiają się negatywne myśli i chęć o zmianie pracy. Zdarzają się dni, w których chcemy dosłownie z niej uciec.

Nadmierny stres

Nadmierne wymagania pracodawcy mogą zmęczyć każdego. Powstaje presja, która przeradza się w chroniczny stres. Narażone na wypalenie zawodowe są w szczególności osoby poważnie traktujące swoją pracę. Nadmierne obciążenie prowadzi do uczucia przepracowania. Najczęściej pojawiają się wtedy bezsenność i zmienność nastrojów. Pracownicy skarżą się na depresyjny nastrój i brak motywacji do dalszej pracy. Wypalenie zawodowe przy takim trybie życia jest już tylko kwestią czasu.

Brak wsparcia ze strony przełożonych i współpracowników

Wyczerpanie emocjonalne jest często skutkiem pracy z innymi ludźmi. Samodzielne stanowisko z dużą ilością obowiązków zawodowych z jest dla wielu powodem do dumy. Oznacza często zaufanie ze strony szefa, który przekazał im tak wiele ważnych zadań. Z drugiej strony może powodować poczucie osamotnienia i bezradności. W niektórych przypadkach izolowanie pracownika od reszty zespołu może być również objawem mobbingu. Współpracownicy mogą chcieć odegrać się na nielubianej przez nich osobie. Osoby doświadczające tej formy przemocy ze strony pracodawcy, są w pierwszej kolejności narażeni na wypalenie zawodowe.

Nieodpowiedni tryb życia

Pod terminem 'tryb życia’ kryją się wszystkie aspekty naszej codzienności. Jakość pożywienia, snu czy organizacja czasu wolnego – problemy z nimi mogą być przyczyną wypalenia zawodowego. Warto zastanowić się, czy na przykład dbamy o swoje zdrowie tak samo, jak o utrzymanie pracy. Być może dojdziemy do wniosku, że wypalenie zawodowe jest głównie uzależnione od naszego trybu życia.

Każdy z nas powinien dbać o odpowiedni balans pomiędzy pracą a życiem prywatnym. Zdarza się jednak, że sukcesy zawodowe są dla nas ważniejsze od odpoczynku. Pojawia się wtedy chroniczne zmęczenie i zaburzenia snu. Mamy coraz mniej czasu dla członków rodziny. Wiele osób w tym momencie zaczyna zmagać się wypaleniem zawodowym. To pułapka, w którą wpaść może każdy z nas. Jednak gdy już wypełnimy wszystkie nałożone na nas obowiązki zawodowe, nie czujemy się lepiej. U wielu osób pozostaje jedynie poczucie pustki. Zapominamy, że praca jest tylko częścią naszego życia, a nie jego całością.

Objawy wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe może objawiać się w różny sposób. Dla jednego będzie to niechęć do wstania rano z łóżka, dla innego ból brzucha. Przyjrzyjmy się teraz najczęściej pojawiającym się oznakom, dzieląc je na fizyczne i psychologiczne.

Fizyczne objawy wypalenia zawodowego

Odczuwając przewlekłe zmęczenie fizyczne, kierujemy się do lekarza. Zwykle otrzymujemy szereg złotych rad, w tym naszą ulubioną – proszę się nie stresować i więcej wypoczywać. A co jeśli nasz stan jest przewlekłą chorobą? Do najczęstszych fizycznych objawów wypalenia zawodowego zaliczamy:

przewlekłe zmęczenie,
wyczerpanie fizyczne,
częste bóle, przede wszystkim głowy, i brzucha
bezsenność,
zaburzenia apetytu,
obniżoną odporność organizmu

Objawy psychosomatyczne to te, które odczuwamy w naszych ciałach, lecz ich przyczyny leżą w psychice. Bardzo często fizyczne dolegliwości nie są rozpoznawane jako skutki wypalenia zawodowego. Negatywna reakcja organizmu na stres może być diagnozowana jako migrena czy nieżyt jelit.

Psychologiczne objawy wypalenia zawodowego

W tym przypadku znacznie łatwiej znaleźć nam przyczynę naszych problemów. Psychologiczne objawy wypalenia zawodowego mogą wystąpić zarówno tuż przed stresującym przeżyciem, jak i długo po. Są bezpośrednio związane z naszymi uczuciami, stąd też mogą być niezrozumiałe dla innych. Do każdego z nich trzeba podejść w indywidualny sposób. Nie u wszystkich mogą pojawiać się z takim samym natężeniem. Przyjrzyjmy się najczęstszym z nich:

niskie poczucie własnej wartości,
poczucie porażki,
poczucie osamotnienia,
niska lub zupełny brak motywacji do pracy,
obojętność na potrzeby współpracowników,
lęk o swoją przyszłość.

Obecność nawet dwóch objawów z tej krótkiej listy, może świadczyć o tym, że nasze zdrowie psychiczne jest zagrożone. Jeśli w naszym miejscu pracy dopadają nas opisane dolegliwości, jak najszybciej idźmy do lekarza. Emocjonalne wyczerpanie może mieć poważne skutki zdrowotne dla całego organizmu. Warto rozpoznać wszystkie 'czerwone lampki’ zanim zmienią się w chroniczne zaburzenia.

Etapy wypalenia zawodowego

Jak każda choroba, wypalenie zawodowe rozwija się powoli. Nie od razu nasz organizm przejawia wszystkie opisane reakcje. Syndrom wypalenia zawodowego jest podstępnie rozwijającym się zaburzeniem. Wymaga naszej stałej uwagi. Jedynie obserwując swoje zachowanie, będziemy mogli w porę zareagować. Psychologowie z American Psychology Association opracowali pięć etapów wypalenia zawodowego.

Miesiąc miodowy – okres, w którym z energią i entuzjazmem podejmujemy się kolejnych wyzwań zawodowych,
Przebudzenie – zauważamy, że mieliśmy zbyt idealistyczną wizję naszej pracy i przełożonych, lecz staramy się to ukryć, pracując jeszcze więcej,
Szorstkość – praca wymaga od nas coraz więcej wysiłku, wobec czego stajemy się niemili dla otoczenia,
Wypalenie pełnoobjawowe – czujemy się wyczerpani fizycznie i emocjonalnie, pojawia się poczucie bezradności i osamotnienia,
Odradzanie się – czas, w którym regenerujemy nasze siły, leczymy rany powstałe w wyniku wypalenia zawodowego.

Jak widać, etapy wypalenia zawodowego mogą przebiegać przez wiele miesięcy, a nawet lat. Tylko od nas zależy, czy zareagujemy w odpowiednim momencie. Zapobieganie wypaleniu zawodowemu powinno stać się naszym priorytetem. Nie powinniśmy dochodzić do własnych granic obciążenia z punktu czwartego, wystarczy odpowiednia profilaktyka. Warto sięgnąć do fachowej literatury psychologicznej, aby jak najwięcej dowiedzieć się o wypaleniu zawodowym i móc zareagować w odpowiednim momencie.

Kto jest najbardziej narażony na wypalenie zawodowe?

U każdego z nas może rozwinąć się psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego. Niezależnie od płci i wieku, każdy z nas odczuwa presję i stres wynikający z naszych codziennych zajęć. Wydaje się jednak, że najważniejsze jest nasze nastawienie do podejmowanych zadań. Kluczowa tutaj jest świadomość, że praca jest tylko jednym z wielu elementów naszego życia. Dzięki temu będziemy zdolni do podejmowania racjonalnych decyzji w życiu prywatnym i zawodowym. W przeciwnym wypadku, gdy zaangażowanie emocjonalne w wykonywaną pracę będzie zbyt wysokie, dotkną nas skutki wypalenia. Sukcesy zawodowe nie są warte takiego ryzyka.

Skutki wypalenia zawodowego

Problemy emocjonalne są dla wielu znakiem przeżywania trudnych momentów w pracy. Jednocześnie ich obecność może zamienić się w długotrwałą chorobę. Skutki bywają tragiczne. Może zacząć się od stanów depresyjnych a skończyć nawet na udarze. Z tego względu należy zachować wyjątkową czujność i zwalczać objawy wypalenia zawodowego gdy tylko się pojawią. Miejmy świadomość, że każdy długotrwały okres obniżonego nastroju może doprowadzić nas na skraj wyczerpania.

Złe samopoczucie

Częstym rezultatem omawianego problemu jest pogorszenie się samopoczucia. Oprócz przygnębienia i wrażenia 'przygniecenia’ trudną sytuacją zawodową zanika też poczucie sensu wykonywanej pracy. Obniża to naszą motywację do podejmowania kolejnych zadań zleconych przez przełożonego. Szczególnie widoczne jest to u osób, które 'kochały’ swoją pracę całym sercem. Duże zaangażowanie emocjonalne w wykonywanie obowiązków zawodowych może również doprowadzić do zepchnięcia na dalszy plan osobistych potrzeb pracownika.

Problemy zdrowotne

Wypalenie zawodowe może poważnie odbić się na naszym zdrowiu. Prowadzi ono bezpośrednio do wyczerpania fizycznego i problemów ze snem. W dalszej kolejności mogą pojawić się bóle głowy i mięśni. U części osób pojawia się nawet wypadanie włosów z powodu przewlekłego stresu. Ostatecznie osoby borykające się z poważnymi problemami w miejscu pracy mogą dostać udaru i zawału. Wypalenie zawodowe ostatecznie może skończyć się nawet śmiercią. Dlatego też nie należy nigdy bagatelizować nawet najmniejszych objawów.

Spadek wydajności pracy i zwiększone Ryzyko popełnienia błędów

Powtarzające się problemy fizyczne i emocjonalne mogą doprowadzić do pogorszenia się naszych wyników pracy. Gdy jesteśmy niewyspani i rozdrażnieni, trudno jest nam się skoncentrować na wykonywanych obowiązkach. Skutkiem tego jest rozkojarzenie i popełnianie prostych błędów. Ich naprawa może kosztować nas sporo czasu i pogorszyć relacje ze współpracownikami. Powoduje to spadek wydajności naszej pracy, przez co możemy być jeszcze gorzej postrzegani przez otoczenie. Nieprzyjazne otoczenie z kolei może doprowadzić do jeszcze większego poczucia wypalenia zawodowego. Ta spirala niepowodzeń może być przerwana jedynie przez naszą decyzję o rozpoczęciu leczenie wypalenia zawodowego.

Sposoby radzenia sobie z wypaleniem zawodowym

Dla osób zmagających się z syndromem wypalenia zawodowego istnieją sposoby na poprawę ich samopoczucia. Nie wystarczy jednak przestać przejmować się życiem zawodowym i 'wziąć się w garść’. By zmienić swoją sytuację, potrzebujemy dokonać konkretnych zmian. Skupimy się teraz na najważniejszych z nich.

Zmiana trybu życia

Problem wypalenia zawodowego może nie dotyczyć wyłączne relacji w miejscu pracy. Odnosi się również do tego, w jaki sposób spędzamy wolny czas. Wyczerpanie emocjonalne, z którym zmaga się wiele osób, wymaga od nas zdecydowanego działania. Przede wszystkim warto zadbać o aktywność fizyczną i dobry sen. Niejedna osoba może przyznać się do tego, że po 8 godzinach spędzonych przed komputerem, kolejne 8…. spędza również przed ekranem monitora. Trudno nazwać do odpoczynkiem. Wystarczy krótki spacer, aby dotlenić nasz organizm. Czas spędzony na świeżym powietrzu da nam chwile upragnionego odpoczynku .

Osoby zmagające się z wypaleniem zawodowym mają częste problem ze snem. Wielu z nas nieodpowiedzialnie podchodzi do tego tematu. Wieczorami zdarza nam się urządzać serialowe maratony. W myśl zasady – jeszcze jeden odcinek… – opóźniamy moment zaśnięcia. Badania dowiodły, że jeśli nie zapadniemy w sen przed 24:00, jego jakość znacząco się obniży. Co więcej, często kończymy nasz dzień wpatrzeni w ekran komórki. Emituje on niebieskie światło, które ma szkodliwy wpływ na wydzielanie melatoniny. Reguluje ona dobowy cykl czuwania i snu. Jej obniżona ilość może powodować przewlekłe problemy ze snem. Wstaniemy wtedy rano niewyspani i nieprzygotowani do zawodowych wyzwań.

Szukanie wsparcia wśród bliskich i znajomych

Nic nie poprawia humoru, jak czas spędzony w dobrym towarzystwie. Bogate życie towarzyskie może być dla nas odskocznią od problemów w pracy. Podobnie jak ze sportem, odświeża nasz mózg i pozwala z dystansu spojrzeć na przeżywane problemy. Jest idealnym sposobem przeciwdziałania skutkom wypalenia zawodowego. Pozwala nam na oderwanie się od zawodowych obowiązków i spędzanie czasu z najbliższymi.

Częste kontakty ze znajomymi dają nam również możliwość opowiedzenia o przeżywanych. problemach. Już samo ich ujawnienie w naszym środowisku przyniesie dużą ulgę. Może leczenie wypalenia zawodowego powinniśmy zacząć od rozmowy? Wsparcie najbliższych jest bezcenne. Otrzymane zrozumienie i pomoc pozwolą nam przeżyć trudny okres w naszym życiu zawodowym.

Zgłaszanie problemu przełożonym

Powszechność problemu wypalenia zawodowego każe nam traktować je jak każdą inną chorobę. Stąd też nie powinniśmy zmagać się z nim sami. Szczera rozmowa z przełożonym może być pierwszym krokiem do polepszenia stanu naszego zdrowia. Czasami będziemy potrzebować tylko kilku tygodni wakacji, by dojść do siebie. W innych przypadkach przydadzą się poważne zmiany w miejscu pracy. Zmniejszony zakres obowiązków, czy zmiana zespołu mogą ograniczyć przyczyny wypalenia zawodowego.

Największą przeszkodą w zwalczeniu tego problemu, może okazać się nasz strach. Pracodawca może udzielić nam pomocy jedynie, gdy sami o nią poprosimy. Informacje o stanie zdrowia pracownika są danymi wrażliwymi. W tym zakresie szef jest ograniczony naszym działaniem. Pierwszy ruch należy zawsze do nas. Postarajmy się zwalczyć poczucie bezsilności i znaleźć pomoc w miejscu naszej pracy. Pracodawca powinien docenić naszą otwartość.

Terapia i doradztwo psychologiczne

W Polsce od 1 stycznia 2022 roku zespół wypalenia zawodowego jest dla psychiatry podstawą do wypisania L4. To wielki przełom dla wszystkich cierpiących na tę przypadłość. Daje ono możliwość uzyskania niezbędnego czasu na dojście do zdrowia. Sprawia również, że wypalenie zawodowe nie jest już traktowane jak kolejna wymówka leniwego pracownika. Korzystajmy z ze zwolnienia lekarskiego za każdym razem gdy jesteśmy przemęczeni obowiązkami zawodowymi. Dzięki temu mamy szansę na uniknięcie poważnych skutków zdrowotnych, jakie może przynieść wypalenie zawodowe.

Jednym z podstawowych czynników mającym wpływ na leczenie jest profesjonalnie przeprowadzona terapia. Z wypaleniem zawodowym związany jest często brak czasu dla samego siebie. Sesja terapeutyczna jest przestrzenią, w której możemy swobodnie opowiedzieć o naszych potrzebach. Bez strachu i pośpiechu zrzucamy z siebie ciężar, który przygniata nas każdego dnia. Terapeuta pomoże nam w zwiększeniu asertywności czy radzeniu sobie ze stresem. Ważnym punktem terapii może być urealnienie naszych oczekiwań do posiadanych możliwości. Niezbędne może być odkrycie nowego potencjału, który pozwoli nam na zmianę pracy czy branży. Dzięki tym działaniom wypalenie zawodowe może stać się jedynie dalekim wspomnieniem.

Podsumowanie

Podsumowując, wypalenie zawodowe jest poważnym problemem, który dotyka coraz większą liczbę pracowników w różnych branżach. Składa się z etapów rozwoju obejmujących objawy fizyczne i psychologiczne, a także negatywne skutki dla zdrowia psychicznego i jakości życia zawodowego i prywatnego. Choć przyczyny wypalenia zawodowego mogą być różne, eliminowanie nadmiernych wymagań i dbanie o własne granice obciążenia oraz kompetencje zawodowe mogą zapobiegać wypaleniu zawodowemu.

Psychoprofilaktyka wypalenia zawodowego, regularny przegląd psychologiczny i odpowiednie podejście pracodawców do potrzeb pracowników, a także zmiana pracy lub dalszy rozwój osobisty, mogą pomóc w leczeniu i zapobieganiu wypaleniu zawodowemu. Dlatego ważne jest, aby ludzie byli świadomi tego problemu i szukali pomocy, jeśli doświadczają objawów wypalenia zawodowego, zanim naprawdę poczują się wypaleni zawodowo.

Wypalenie zawodowe. Objawy, leczenie, zapobieganie